Teren powiatu gostynińskiego wchodzi w skład historycznej Ziemi Gostynińskiej stanowiącej część Mazowsza. O jego odległym rodowodzie świadczą liczne znaleziska archeologiczne (ostatnie badania archeologiczne wykazały, że człowiek przebywał na tym terenie już w schyłkowym paleolicie (10.000 - 800 lat p.n.e.). Pierwsze wzmianki o Gostyninie pochodzą z 1279r. Gostynin notowano jako stolicę kasztelami od 1329r. Prawa miejskie przyznał mu książę mazowiecki Ziemowit IV w 1382r. - Gostynin był wówczas stolicą Ziemi Gostynińskiej. Miasto było położone na szlaku handlowym (bursztynowym i solnym), dlatego prężnie się rozwijało. Było też siedzibą książąt mazowieckich. Gdy w 1462r. Ziemia Gostynińska została przyłączona do Korony, Gostynin został siedzibą powiatu w województwie rawskim.

Za zgodą Zygmunta I Starego miasto w 1520r. otrzymało prawo użytkowania okolicznych lasów. Po bitwie pod Kałuszynem w gostynińskim zamku uwięziony został car Wasyl Szujski z braćmi. Miasto bardzo podupadło w wyniku najazdu szwedzkiego w XVII w., w 1660r. było tu zaledwie 20 domostw. Następne zniszczenia przyniosły wojska rosyjskie atakujące broniących się konfederatów barskich w 1772r., natomiast w 1809r. znaczne straty i zniszczenia przyniosły liczne przemarsze wojsk i duży pożar miasta. W 1824r. Gostynin stał się liczącym ośrodkiem produkcji sukna (po sprowadzeniu do miasta ok. 100 tkaczy z Niemiec). Wkrótce nastąpił wzrost liczby ludności, pobudowano ratusz i hale targowe. W 1925r. Gostynin uzyskał połączenie z Płockiem i Kutnem linią kolejową, co przyczyniło się do jego większego rozwoju. Około 3 lata później było tu już 300 warsztatów rzemieślniczych. W 1939r. miasto liczyło 12 tyś. mieszkańców.

Podczas II wojny światowej Niemcy rozstrzelali w Gostyninie około 100 osób, a 4 tyś. Żydów wywieziono do miejsc zagłady. Zniszczone zostało ponad 15% całej zabudowy miejskiej. W okolicy Gostynina działał ruch oporu. Gostynin został wyzwolony 18 stycznia 1945r.

Z terenu gminy Gostynin należy wyróżnić jedną ze starszych miejscowości jest nią Solec, już w XV w. erygowano tu parafię. Miejscowość Pacyna uzyskała prawa miejskie w 1519r. Należała wówczas do powiatu gąbińskiego w ziemi gostynińskiej. Później utraciła prawa miejskie, a jej nazwę uproszczono na Pacyna. Sanniki były niegdyś wsią książęcą. W 1462r. zmarł tu książę mazowiecki Siemowit VI. Od XVI w. miejscowość była siedzibą starostwa niegrodowego. W 1863r. część robotników z tutejszej cukrowni przyłącza się do powstania. Jedną ze starszych miejscowości jest Osmolin. Osada ta wzmiankowana była już w 134 lr. Prawa miejskie posiadała od 1462r. należała do powiatu gąbińskiego w ziemi gostynińskiej. Później Osmolin utracił prawa miejskie. Obszar gminy Szczawiu Kościelny to teren niezmiernie bogaty w ślady osadnictwa pradziejowego. Odkryto tutaj 527 stanowisk archeologicznych, na które składają się obozowiska, punkty osadnicze, cmentarzyska i grodzisko. W XII w. rozwijają się osady w Szczawinie, Trębkach i Łuszczanowie. Najprężniej działające ośrodki w średniowieczu to m. in. Trębki i Suserz. Szczawiu Kościelny przejmuje wiodącą rolę na tym terenie pod koniec średniowiecza.